E. EÍ ÛÎÔ Ì È appleâúèûûfiùâúô - EÌapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ (ÛÂÏ )

Transcript

1 EÓfiÙËÙ 2 H ZøH THN O H Aã appleôâófiùëù : H ÁÂÈÙÔÓÈ ÙË applefiïë A. K Ù ÓÔÒ ÙÔ Î ÌÂÓÔ (ÛÂÏ ) B. MÂÏÂÙÒ ÙÔ ÁÚ ÌÌ ÙÈÎfi Ê ÈÓfiÌÂÓÔ (ÛÂÏ ). Ú Áˆ ÁÚ appleùfi ÏfiÁÔ (ÛÂÏ ). EappleÂÍÂÚÁ ÔÌ È ÙÈ ÂÚÁ Û Â ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô (ÛÂÏ ) E. EÍ ÛÎÔ Ì È appleâúèûûfiùâúô - EÌapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ (ÛÂÏ ) Bã appleôâófiùëù : fiïë Î È appleôïèùèûìfi, applefiïë Î È È ÛÎ ÛË A. K Ù ÓÔÒ ÙÔ Î ÌÂÓÔ (ÛÂÏ ) B. MÂÏÂÙÒ ÙÔ ÁÚ ÌÌ ÙÈÎfi Ê ÈÓfiÌÂÓÔ (ÛÂÏ ). Ú Áˆ ÁÚ appleùfi ÏfiÁÔ (ÛÂÏ ). EappleÂÍÂÚÁ ÔÌ È ÙÈ ÂÚÁ Û Â ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô (ÛÂÏ ) E. EÍ ÛÎÔ Ì È appleâúèûûfiùâúô - EÌapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ (ÛÂÏ ) ã appleôâófiùëù : È ÚÔÌ ÛÙËÓ applefiïë A. K Ù ÓÔÒ ÙÔ Î ÌÂÓÔ (ÛÂÏ ) B. MÂÏÂÙÒ ÙÔ ÁÚ ÌÌ ÙÈÎfi Ê ÈÓfiÌÂÓÔ (ÛÂÏ ). Ú Áˆ ÁÚ appleùfi ÏfiÁÔ (ÛÂÏ ). EappleÂÍÂÚÁ ÔÌ È ÙÈ ÂÚÁ Û Â ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô (ÛÂÏ ) E. EÍ ÛÎÔ Ì È appleâúèûûfiùâúô - EÌapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ (ÛÂÏ ) TÂÙÚ ÈÔ ÂÚÁ ÛÈÒÓ (ÛÂÏ )

2 H ZøH THN O H Aã appleôâófiùëù : H ÁÂÈÙÔÓÈ ÙË applefiïë A. Ù ÓÔÒ ÙÔ Î ÌÂÓÔ 1. Ù Ï Óˆ ÙÈ ÛÎÔÏÂ Ï ÍÂÈ Î È ÊÚ ÛÂÈ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Û ËÛ ÙÔ ÛËÌÂÚÈÓfi ÔÏˆÓ ÎÈ... H Û ÓÔÈÎ ÙˆÓ apple È ÈÎÒÓ ÌÔ ÚfiÓˆÓ Â Ó È ı Ó ÙË: µε τη µεταφορική αυτή φράση η συγγραφέας εννοεί ότι, µόλις έκλεισε τα µάτια της, η σηµερινή εικόνα του Κολωνακίου, όπου ζει, α- ντικαταστάθηκε από την εικόνα που κουβαλά στη µνήµη της από τα παιδικά της χρόνια. ÂÍ ÌÂÓ : περιοχή του Κολωνακίου. ÓÂÔÎÏ ÛÈÎ Ûapple ÙÈ : διώροφα συνήθως σπίτια που χτίζονταν στην Ελλάδα από τα µέσα περίπου του δέκατου ένατου έως και τις αρχές του εικοστού αιώνα σύµφωνα µε το νεοκλασικό αρχιτεκτονικό ρυθµό. Τέτοια σπίτα συναντάµε σήµερα σε συνοικίες της Αθήνας, ιδιαίτερα στην Πλάκα και στο Θησείο, και σε πόλεις ό- πως η Σύρος και το Ναύπλιο, ενώ λίγα έχουν µείνει και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. 60

3 ENOTHTA 2 appleï Ófi ÈÔ, -, -Ô (Âapple ı., appleï ÓÔ [= Ùfi appleô appleâúèappleï ÓÈ Ù È, appleô ÙÚÈÁ - Ú ÂÈ] + Ô fi ): αυτός που περιπλανιέται, δηλαδή που τριγυρίζει διαρκώς, στους δρόµους. Το χρησιµοποιούµε συχνά στην έκφραση πλανόδιοι πωλητές. Αυτοί είναι επαγγελµατίες που δεν έχουν κάποιο σταθερό µαγαζί για να πουλούν τα εµπορεύµατά τους, αλλά τα πουλούν γυρίζοντας στους δρό- µους και µεταφέροντάς τα µε κάποιο όχηµα ή στα χέρια, µ' ένα καλάθι κτλ. Παλιότερα υπήρχαν πολλοί πλανόδιοι πωλητές που γυρνούσαν στους δρό- µους και ο κόσµος αγόραζε από αυτούς πολλά αναγκαία προϊόντα. ÙÔ apple Ó ÚÈ (Ô Û.): µεγάλο και ρηχό καλάθι που το χρησιµοποιούσαν κυρίως παλιότερα για να κουβαλούν τρόφιµα. ÙÔ ÛÔ ÚÔ appleô (Ô Û. ˆÚ appleïëı ÓÙÈÎfi ÚÈıÌfi): το διάστηµα της ηµέρας αµέσως µετά τη δύση του ήλιου και µέχρι να νυχτώσει τελείως. Ô apple ÁÔappleÒÏË (Ô Û.): ο επαγγελµατίας που πουλά πάγο. Παλιότερα δεν υπήρχαν ηλεκτρικά ψυγεία. Οι άνθρωποι διατηρούσαν τα τρόφιµα σε ψυγεία πάγου, που λέγονταν παγωνιέρες. Εκεί, σ' ένα ειδικό συρτάρι, έβαζαν πάγο, για να µένουν τα τρόφιµα δροσερά και να µη χαλάνε. Τον πάγο αυτό τον αγόραζαν από τον παγοπώλη, που τριγυρνούσε στις γειτονιές της Αθήνας. ÙË (Ô Ô ) Ô ÎÈ ÓÔ : οδός της Αθήνας, στη συνοικία του Κολωνακίου. 2. Óˆ ÙÔ ÓfiËÌ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Το κείµενο «Η παλιά γειτονιά» είναι απόσπασµα από το βιβλίο Ξανθίππου 5 της Άννας εϊµέζη-καλιότσου. Στο απόσπασµα αυτό περιγράφονται κάποιες εικόνες από τη ζωή σε µία συνοικία της παλιάς Αθήνας, και συγκεκριµένα στο Κολωνάκι. Η ηρωίδα, κλείνοντας τα µάτια της, θυµάται τη γειτονιά των παιδικών της χρόνων στη εξαµενή του Κολωνακίου. Φαντάζεται ότι ξαναβλέπει µπροστά της τα νεοκλασικά κτίρια που στόλιζαν τους δρό- µους, τους ανθρώπους, που ήταν µεταξύ τους γνωστοί και φίλοι, τους χω- µατόδροµους, τους πλανόδιους πωλητές. Ακόµη, φαντάζεται ότι ακούει τις φωνές των παιδιών που έπαιζαν στους δρόµους ξένοιαστα µέχρι να σκοτεινιάσει. Ανάµεσα σε αυτά τα παιδιά ήταν και η ίδια µε την αδερφή της. Το παιχνίδι τελείωνε µόλις ακουγόταν η φωνή της µητέρας της, που τις καλούσε στο βραδινό τραπέζι. 61

4 H ZøH THN O H µ. ªÂÏÂÙÒ ÙÔ ÁÚ ÌÌ ÙÈÎfi Ê ÈÓfiÌÂÓÔ 1. ÁÎÏ ÛÂÈ ÙÔ Ú Ì ÙÔ Θυµάµαι ότι: Κάθε ρήµα, όπως όλες οι λέξεις της γλώσσας µας, έχει τις σηµασίες του (µία ή περισσότερες), π.χ. το ρήµα «ποτίζω» σηµαίνει ότι ρίχνω νερό σε κάποια φυτά ώστε να µη µαραθούν. Ας πάρουµε για παράδειγµα το ρήµα ποτίζω µε τη σηµασία που αναφέραµε παραπάνω και ας προσέξουµε ποιες διαφορές υπάρχουν όταν χρησι- µοποιούµε στο λόγο µας αυτό το ρήµα µε διαφορετικούς τρόπους. Έτσι: Αν πω: «Σήµερα ο Νίκος πότισε τον κήπο», µιλάω για κάτι που το παρουσιάζω ως πραγµατικό και βέβαιο. Παρουσιάζουµε δηλαδή ως βέβαιο το γεγονός ότι ο Νίκος σήµερα πότισε τον κήπο. Πρέπει να προσέξουµε ότι µε τον τρόπο αυτό παρουσιάζουµε κάτι ως πραγµατικό: δηλαδή µπορεί να είναι αλήθεια (όταν λέω ότι «Σήµερα ο Νίκος πότισε τον κήπο», το λέω γιατί πράγµατι είδα το Νίκο να ποτίζει τον κήπο) µπορεί όµως και να το λέω γιατί θέλω να πω ψέµατα ή γιατί έχω λανθασµένη πληροφορία. Όµως η πρόταση εκφράζει µια πραγµατικότητα έτσι όπως την παρουσιάζει ο οµιλητής και αυτό είναι που έχει σηµασία. Αν όµως ο Νίκος πει «Ας ποτίσω σήµερα τον κήπο», πάλι µιλάει για την ίδια ενέργεια, για το πότισµα, αλλά εδώ δεν την παρουσιάζει σαν ένα πραγ- µατικό και βέβαιο γεγονός. Μέχρι την ώρα που µιλάει, αυτό που δηλώνει το ρήµα δεν έχει γίνει πραγµατικότητα και δεν είναι βέβαιο αν θα γίνει. Σε αυτή την πρόταση, λοιπόν, το ρήµα ας ποτίσω δείχνει απλώς µια ευχή ή επιθυµία ή µια απόφαση να κάνει κάτι. Όταν όµως η µητέρα φωνάξει στο Νίκο: «Πότισε τον κήπο σήµερα!», και πάλι δε γνωρίζουµε αν τελικά ο Νίκος θα ποτίσει τον κήπο. Πρέπει να προσέξουµε ότι, ενώ στην προηγούµενη περίπτωση εκφράζεται η επιθυµία να κάνει κάποιος κάτι ή να γίνει κάτι, εδώ εκφράζεται η προσταγή ή η έ- ντονη παράκληση ενός ανθρώπου προς τον άλλο (εδώ της µητέρας προς το Νίκο). 62

5 ENOTHTA 2 Για να εκφράσουµε στη γλώσσα µας τις παραπάνω περιπτώσεις, χρησι- µοποιούµε το ρήµα σε διάφορες µορφές που ονοµάζονται εγκλίσεις. Οι εγκλίσεις του ρήµατος είναι τρεις: η οριστική, η υποτακτική και η προστακτική. Ανακεφαλαιώνοντας, µπορούµε να πούµε ότι: ÃÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ ÌÂ ÙËÓ ÔÚÈÛÙÈÎ : Όταν µιλάµε για ένα γεγονός που παρουσιάζουµε ως πραγµατικό στο παρόν, στο παρελθόν και στο µέλλον. Η πρόταση µπορεί να είναι καταφατική ή αρνητική. Όταν η πρόταση είναι αρνητική, βάζουµε µπροστά από το ρήµα το µόριο δε(ν). ÃÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ ÌÂ ÙËÓ appleôù ÎÙÈÎ : Όταν µιλάµε για κάτι που θέλουµε ή περιµένουµε να γίνει. Συνοδεύεται συνήθως από λέξεις όπως ας, να, για να, όταν κτλ. Όταν η πρόταση είναι αρνητική και εκφράζει κάτι που δε θέλουµε, βάζουµε ακριβώς πριν από το ρήµα το µόριο µη(ν). Όταν η πρόταση είναι αρνητική και εκφράζει κάτι που δεν περιµένουµε, βάζουµε ακριβώς πριν από το ρήµα το µόριο δε(ν). ÃÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ ÌÂ ÙËÓ appleúôûù ÎÙÈÎ : Όταν µιλάµε και θέλουµε να διατάξουµε κάποιον, να παρακαλέσουµε κάποιον, να ζητήσουµε την άδεια ή να εκφράσουµε µια ευχή. Όταν η πρόταση είναι αρνητική, χρησιµοποιούµε τους τύπους της υποτακτικής βάζοντας µπροστά το µη(ν) ή το να µη(ν) Ú Â ÁÌ Ù Η στάση του λεωφορείου είναι έξω από την πολυκατοικία µας. Ο Γιάννης δε φέρθηκε καλά. Ú Â ÁÌ Ù Παιδιά, ας ζωγραφίσουµε. Οι γονείς µου σκέφτηκαν να µην πάµε φέτος διακοπές στο χωριό. Αν δεν έρθει, θα πάω µόνος µου σινεµά. Ú Â ÁÌ Ù Πρώτα χρωµάτισε την πέτρα και µετά ζωγράφισέ την. Μη θορυβείτε τις ώρες κοινής ησυχίας. Να µην πιστεύεις ό,τι σου λένε. Μην κάνεις ότι δεν καταλαβαίνεις. 63

6 H ZøH THN O H 2. Ò Û ËÌ Ù Ô ÌÂ ÙÔÓ ÂÓÂÛÙÒÙ Î È ÙÔÓ fiúèûùô ÛÂ fiïâ ÙÈ ÂÁÎÏ ÛÂÈ ÙˆÓ ÚËÌ ÙˆÓ ÙË Û Á (Ú Ì Ù ÛÂ -ˆ, -ÔÌ È) Θυµάµαι: Στην α συζυγία ανήκουν τα ρήµατα που στο α πρόσωπο της oριστικης ενεστώτα τονίζονται στην παραλήγουσα στην ενεργητικη φωνή (π.χ. δένω) και στην προπαραλήγουσα στην παθητική (π.χ. δένοµαι). Ας δούµε, για παράδειγµα, το ρήµα ντύνω. ƒ π ºø ø π ºø ø ÚÈÛÙÈÎ ÀappleÔÙ ÎÙÈÎ ÚÔÛÙ ÎÙÈÎ ÚÈÛÙÈÎ ÀappleÔÙ ÎÙÈÎ ÚÔÛÙ ÎÙÈÎ (, Ó, ÁÈ Ó ) (, Ó, ÁÈ Ó ) ντύνω ντύνω ντύνοµαι ντύνοµαι ντύνεις ντύνεις ντύνε ντύνεσαι ντύνεσαι (ντύνου) ντύνει ντύνει ντύνεται ντύνεται ντύνουµε ντύνουµε ντυνόµαστε ντυνόµαστε ντύνετε ντύνετε ντύνετε ντύνεστε ντύνεστε ντύνεστε ντύνουν ντύνουν ντύνονται ντύνονται ƒπ ƒπ ÚÈÛÙÈÎ ÀappleÔÙ ÎÙÈÎ ÚÔÛÙ ÎÙÈÎ ÚÈÛÙÈÎ ÀappleÔÙ ÎÙÈÎ ÚÔÛÙ ÎÙÈÎ (, Ó, ÁÈ Ó ) (, Ó, ÁÈ Ó ) έντυσα ντύσω ντύθηκα ντυθώ έντυσες ντύσεις ντύσε ντύθηκες ντυθείς ντύσου έντυσε ντύσει ντύθηκε ντυθεί ντύσαµε ντύσουµε ντυθήκαµε ντυθούµε ντύσατε ντύσετε ντύστε ντυθήκατε ντυθείτε ντυθείτε έντυσαν ντύσουν ντύθηκαν ντυθούν 64

7 ENOTHTA 2 Ας δούµε και το ρήµα δροσίζω. ƒ π ºø ø π ºø ø ÚÈÛÙÈÎ ÀappleÔÙ ÎÙÈÎ ÚÔÛÙ ÎÙÈÎ ÚÈÛÙÈÎ (, Ó, ÁÈ Ó ) ÀappleÔÙ ÎÙÈÎ ÚÔÛÙ ÎÙÈÎ (, Ó, ÁÈ Ó ) δροσίζω δροσίζω δροσίζοµαι δροσίζοµαι δροσίζεις δροσίζεις δρόσιζε δροσίζεσαι δροσίζεσαι (δροσίζου) δροσίζει δροσίζει δροσίζεται δροσίζεται δροσίζουµε δροσίζουµε δροσιζόµαστε δροσιζόµαστε δροσίζετε δροσίζετε δροσίζετε δροσίζεστε δροσίζεστε δροσίζεστε δροσίζουν δροσίζουν δροσίζονται δροσίζονται ƒπ ÚÈÛÙÈÎ ÀappleÔÙ ÎÙÈÎ ÚÔÛÙ ÎÙÈÎ ÚÈÛÙÈÎ (, Ó, ÁÈ Ó ) ƒπ ÀappleÔÙ ÎÙÈÎ ÚÔÛÙ ÎÙÈÎ (, Ó, ÁÈ Ó ) δρόσισα δροσίσω δροσίστηκα δροσιστώ δρόσισες δροσίσεις δρόσισε δροσίστηκες δροσιστείς δροσίσου δρόσισε δροσίσεις δροσίστηκε δροσιστεί δροσίσαµε δροσίσουµε δροσιστήκαµε δροσιστούµε δροσίσατε δροσίσετε δροσίστε δροσιστήκατε δροσιστείτε δροσιστείτε δρόσισαν δροσίσουν δροσίστηκαν δροσιστούν. Ú Áˆ ÁÚ appleùfi ÏfiÁÔ ª ı Óˆ appleò Ó Óˆ Ô ËÁ  ÔÈ ÂÁÎÏ ÛÂÈ ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ Ì ÁÈ Ó ÒÛÔ ÌÂ Ô ËÁ  π. OÚÈÛÙÈÎ ÂÓÂÛÙÒÙ : Όταν θέλουµε να περιγράψουµε σε κάποιον τι να κάνει και µε πολύ ευγενικό τρόπο του ζητάµε να το κάνει. Π.χ.: ιασχίζουµε το δρόµο πολύ προσεκτικά. ε γράφουµε στον πίνακα. ιαβάζουµε βιβλία στις καλοκαιρινές διακοπές. 65

8 H ZøH THN O H Προσέχουµε ότι στη συγκεκριµένη περίπτωση η οριστική δε χρησιµοποιείται για να παρουσιάσει κάτι πραγµατικό, αλλά µε τη σηµασία της υποτακτικής ή της προστακτικής (όταν π.χ. λέµε: «ιασχίζουµε το δρό- µο πολύ προσεκτικά», εννοούµε «Να διασχίζετε το δρόµο πολύ προσεκτικά». ππ. YappleÔÙ ÎÙÈÎ ÂÓÂÛÙÒÙ Î È ÔÚ ÛÙÔ : Όταν θέλουµε να συµβουλέψουµε κάποιον τι να κάνει ή τι να µην κάνει. Π.χ.: Να διασχίζετε το δρόµο πολυ προσεκτικά. Να προσέχεις τα λόγια σου. Να διαβάζετε βιβλία στις καλοκαιρινές διακοπές. Να µη γράψετε στον πίνακα. πππ. ÚÔÛÙ ÎÙÈÎ ÂÓÂÛÙÒÙ Î È ÔÚ ÛÙÔ : Όταν θέλουµε να δώσουµε σε κάποιον µια εντολή ή να του ζητήσουµε να κάνει κάτι. Στην περίπτωση της αρνητικής εντολής χρησιµοποιούµε την υποτακτική µε το µη (περίπτωση ΙΙ). Π.χ.:Πρόσεχε τα λόγια σου! Χτυπήστε το κουδούνι και περιµένετε να σας ανοίξουν. ιαβάζετε βιβλία στις καλοκαιρινές διακοπές.. appleâíâúá ÔÌ È ÙÈ ÂÚÁ Û Â ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô 1. [... ÚÔÛ ÔÓÙ ÙÈ Ì ÚÈÛÌ ÓÂ Ï ÍÂÈ Î È ÊÚ ÛÂÈ, ÌappleÔÚÂ ÙÂ Ó Û - ËÙ ÛÂÙÂ ÁÈ ÙÈ È ÊÔÚ appleô apple Ú Ô Ó ÌÂ ÙË ˆ ÛÂ ÌÈ applefiïë Û ÌÂÚ. Ì Ô ÏÂ ÙÂ ÙÂ ÙÔÓ apple Ó Î Î È ÛÎÂÊÙÂ ÙÂ Î È ÏÏÂ È ÊÔÚ appleô ÌappleÔÚÂ Ó apple Ú Ô Ó. [...] Mερικές δεκαετίες παλαιότερα, οι άνθρωποι των πόλεων ζούσαν σε µονοκατοικίες και νεοκλασικά σπίτια µε κεραµιδένιες στέγες, πέτρινες αυλές και ολάνθιστους κήπους µε ευωδιαστά λουλούδια. Σήµερα στη θέση των µονοκατοικιών βρίσκουµε πολυώροφες πολυκατοικίες, όπου κυριαρχεί το µπετόν, και κάποιες πιλοτές που προσπαθούν να παίξουν το ρόλο της χα- µένης αυλής. Παλιά οι γείτονες γνωρίζονταν µεταξύ τους και πολλές φορές ήταν φί- 66

9 ENOTHTA 2 λοι. Μαζεύονταν στα πεζοδρόµια και στα κεφαλόσκαλα των σπιτιών για να συζητήσουν τα γεγονότα της ηµέρας που πέρασε και µοιράζονταν τις χαρές και τις λύπες τους. Αντίθετα, τώρα που οι άνθρωποι ζουν σε πολυκατοικίες, ο γείτονας της διπλανής πόρτας συχνά είναι άγνωστος. Πριν από µερικές δεκαετίες οι περισσότεροι δρόµοι ήταν χωµατόδρο- µοι και κυκλοφορούσαν πολύ λίγα αυτοκίνητα. Αυτό δυσκόλευε τους ανθρώπους στις καθηµερινές µετακινήσεις τους. Ήταν όµως η χαρά των παιδιών, αφού µπορούσαν να παίζουν στους δρόµους µε ασφάλεια. Στους σύγχρονους ασφαλτοστρωµένους δρόµους κυκλοφορούν πολλά αυτοκίνητα, φανάρια αναβοσβήνουν, αλλά κανείς δε βλέπει πια παιδιά να παίζουν. Και αν η γιαγιά µας έβγαινε τα πρωινά για ν' αγοράσει ό,τι χρειαζόταν από τους πλανόδιους πωλητές, σήµερα βρίσκει τα πάντα στο σούπερ µάρκετ της γειτονιάς. Νεοκλασικά σπίτια (µονοκατοικίες) Κάθε πόρτα κι ένας φίλος Χωµατόδροµοι Πλανόδιοι πωλητές Τα παιδιά παίζουν στους δρόµους (δεν περνάνε αυτοκίνητα) øƒ Πολυκατοικίες, ουρανοξύστες Οι γείτονες, ακόµα και οι ένοικοι της ίδιας πολυκατοικίας, συχνά δε γνωρίζονται καν µεταξύ τους Ασφαλτοστρωµένοι δρόµοι και λεωφόροι (ταχείας κυκλοφορίας) Εµπορικά καταστήµατα, πολυκαταστήµατα, εµπορικά κέντρα Τα παιδιά παίζουν στα διαµερίσµατα και σε οργανωµένους παιδότοπους (στους δρόµους κυκλοφορούν αυτοκίνητα) ÕÏÏÂ È ÊÔÚ appleô ÌappleÔÚÂ Ó apple Ú Ô Ó Â Ó È ÔÈ ÂÍ : Οι αυλές και οι κήποι έχουν αντικατασταθεί από τα µπαλκόνια και τις πιλοτές. Άλλοτε η πόλη ήταν γεµάτη χρώµατα και ευωδιές, σήµερα την πνίγουν το νέφος και τα καυσαέρια. Παλιά οι άνθρωποι ήταν πιο ήρεµοι, δεν είχαν άγχος. Τώρα είναι πάντα βιαστικοί και γεµάτοι εκνευρισµό. 67

10 H ZøH THN O H Παλιότερα οι οικογένειες είχαν πολλά παιδιά και µαζί τους ζούσαν ο παππούς και η γιαγιά. Η µητέρα δεν εργαζόταν. Τα µέλη της οικογένειας περνούσαν πολλές ώρες µαζί. Σήµερα µια οικογένεια έχει συνήθως ένα ή δυο παιδιά. Ο παππούς και η γιαγιά ζουν τις περισσότερες φορές στο δικό τους σπίτι. Ο πατέρας και η µητέρα εργάζονται πολλές ώρες έξω από το σπίτι. Έτσι, συχνά, τα µέλη της οικογένειας περνούν πολύ λίγες ώρες µαζί. Παλιότερα τα παιδιά έπαιζαν στην αλάνα της γειτονιάς, ενώ κάποιες φορές έρχονταν στη γειτονιά πλανόδιοι που έπαιζαν Καραγκιόζη ή κουκλοθέατρο, για να τα διασκεδάσουν. Σήµερα δεν υπάρχουν αλάνες και τα παιδιά παίζουν στο δωµάτιό τους µόνα τους ή µε φίλους τους, µε πλαστικά παιχνίδια που αγοράζουν από πολυκαταστήµατα ή µε ηλεκτρονικά παιχνίδια στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στα κινητά τηλέφωνα. Μερικές φορές πηγαίνουν και σε οργανωµένους παιδότοπους. Εκτός από τα παιχνίδια, έχουν την ευκαιρία να πάνε στο θέατρο, στον κινηµατογράφο, να επισκεφθούν µουσεία και να συµµετέχουν σε εκπαιδευτικά προγράµµατα. Παλιότερα δεν υπήρχαν σχολεία σε όλες τις γειτονιές. Πολλές φορές τα παιδιά έπρεπε να περπατήσουν µια µεγάλη απόσταση για να πάνε στο σχολείο. TÈ Û Ú ÛÂÈ Î È ÙÈ Â Û Ú ÛÂÈ appleâúèûûfiùâúô ÛÙË ˆ ÛÂ ÌÈ Û Á- ÚÔÓË applefiïë; Στη ζωή της σύγχρονης πόλης µού αρέσει περισσότερο που µπορώ να διασκεδάζω µε πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Μπορώ να πηγαίνω στο θέατρο, στον κινηµατογράφο, να επισκέπτοµαι µουσεία και να µαθαίνω πολλά πράγµατα παρακολουθώντας τα ειδικά εκπαιδευτικά προγράµµατά τους. ε µου αρέσει που δεν µπορώ να βγω έξω και να παίξω στη γειτονιά µου, αφού οι δρόµοι είναι γεµάτοι από αυτοκίνητα. 2. O ıfiú Ô appleô Ú ÎÙËÚ ÂÈ ÙË ˆ ÛÙËÓ applefiïë ÛÙË ÁÏÒÛÛ ÙË ÂappleÈ- ÛÙ ÌË ÔÓÔÌ ÂÙ È Ë ÔÚ apple ÓÛË. ÙÔ apple Ú Î Ùˆ ÎÂ ÌÂÓÔ ÓÔÓÙ È Ô ËÁ Â ÁÈ ÙÔ ÙÈ appleú appleâè ÂÓ appleú appleâè Ó Î ÓÔ ÌÂ ÁÈ Ó ÓÙÈÌÂÙˆapple ÛÔ ÌÂ ÙËÓ Ë- ÔÚ apple ÓÛË. T Ú Ì Ù appleô Â Ó È Ì ÚÈÛÌ Ó Ï ÓÂ ÙÈ ÂÓ appleú appleâè Ó Î - 68

11 ENOTHTA 2 ÓÔ ÌÂ. MappleÔÚ ÙÂ Ó Í Ó ÁÚ ÂÙ ÙÔ apple Ú Î Ùˆ ΠÌÂÓÔ ÌÂ È ÊÔÚÂÙÈ- ÎÔ ÙÚfiappleÔ, Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔ apple Ú ÂÈÁÌ ; ªÈÎÚfi Ô ËÁfi Î Ù ÙË Ë ÔÚ apple ÓÛË Μην ακούτε µουσική µε τον ήχο στη διαπασών. Να µην ακούτε µουσική µε τον ήχο στη διαπασών. εν ακούµε µουσική µε τον ήχο στη διαπασών. Χαµηλώνετε την ένταση του ήχου της τηλεόρασης. Μη βλέπετε τηλεόραση στο µπαλκόνι σας, γιατί ο θόρυβος ενοχλεί τους γείτονες. Να χαµηλώνετε την ένταση του ήχου της τηλεόρασης. Να µη βλέπετε τηλεόραση στο µπαλκόνι σας, γιατί ο θόρυβος ενοχλεί τους γείτονες. Χαµηλώνουµε την ένταση του ήχου της τηλεόρασης. ε βλέπουµε τηλεόραση στο µπαλκόνι µας, γιατί ο θόρυβος ενοχλεί τους γείτονες. Μη φωνάζετε δυνατά όταν είστε σε χώρο µε άλλους ανθρώπους. Να µη φωνάζετε δυνατά όταν είστε σε χωρο µε άλλους ανθρώπους. ε φωνάζουµε δυνατά όταν είµαστε σε χώρο µε άλλους ανθρώπους. Τηρείτε τον κανονισµό για τις ώρες κοινής ησυχίας. Να τηρείτε τον κανονισµό για τις ώρες κοινής ησυχίας. Τηρούµε τον κανονισµό για τις ώρες κοινής ησυχίας. 3. AÊÔ ÁÚ ÂÙ ٠ΠÌÂÓ Û, ÙÔappleÔıÂÙ ÛÙ ÛÙËÓ Î Ù ÏÏËÏË ı ÛË Ù Ú Ì Ù ÛÙÔÓ apple Ú Î Ùˆ apple Ó Î : ÓÂÛÙÒÙ ÔÚÈÛÙÈÎ ÓÂÛÙÒÙ appleúôûù ÎÙÈÎ ÓÂÛÙÒÙ appleôù ÎÙÈÎ δεν ακούµε να µην ακούτε, µην ακούτε χαµηλώνουµε χαµηλώνετε να χαµηλώνετε δε βλέπουµε να µη βλέπετε, µη βλέπετε δε φωνάζουµε να µη φωνάζετε, µη φωνάζετε τηρούµε τηρείτε να τηρείτε TÈ apple Ú ÙËÚ ÙÂ; M appleôè ÁÎÏÈÛË ÚËÛÈÌÔappleÔÈÔ Ì ÙÔ Â(Ó) Î È Ì appleôè ÙÔ ÌË(Ó); 69

12 H ZøH THN O H Στην οριστική έγκλιση, όταν η πρόταση είναι αρνητική, βάζω µπροστά το αρνητικό µόριο δε(ν) (π.χ.: δεν ακούµε, δε βλέπουµε). Στην υποτακτική, όταν η πρόταση είναι αρνητική, χρησιµοποιούµε το αρνητικό µόριο µη(ν) (π.χ.: να µην ακούτε, µην ακούτε) όταν εκφράζουµε αποτροπή, απαγόρευση κτλ. Όταν ό- µως η υποτακτική χρησιµοποιείται αρνητικά σε δευτερεύουσες προτάσεις για να εκφράσει κάτι που περιµένουµε να γίνει, χρησιµοποιούµε την άρνηση δε(ν) (π.χ. Αν δεν έρθει...). Η προστακτική δε χρησιµοποιείται ποτέ σε άρνηση (π.χ. ποτέ δε λέµε: Μη βλέπε, Mη φώναζε, Mην άκου). Οι τύποι της δηλαδή χρησι- µοποιούνται µόνο καταφατικά και, όταν θέλουµε να εκφράσουµε απαγόρευση, αποτροπή, χρησιµοποιούµε τους τύπους της υποτακτικής µε το µη(ν). 4. A ı ÌËıÔ ÌÂ fiùè, ÂÓÒÓÔÓÙ Ô Ï ÍÂÈ, ÌappleÔÚÔ ÌÂ Ó ÊÙÈ ÍÔ ÌÂ ÌÈ Î ÈÓÔ ÚÈ Û ÓıÂÙË Ï ÍË. MappleÔÚÂ ÙÂ Ó Û ËÌ Ù ÛÂÙÂ Û ÓıÂÙÂ Ï ÍÂÈ ÌÂ Ù appleô Û ÓÔ ÌÂ apple Ú Î Ùˆ Î È Ó ÁÚ ÂÙÂ ÌÂ appleï ÏfiÁÈ ÙË ÛË- Ì Û ÙÔ ; ÚÔÛ ÍÙÂ ÙÈ ÏÏ Á appleô ÚÂÈ ÂÙ È ÌÂÚÈÎ ÊÔÚ Ó Î - ÓÔ ÌÂ ÛÙË ı ÛË ÙÔ ÙfiÓÔ. XÚËÛÈÌÔappleÔÈ ÛÙÂ ÙÔ ÏÂÍÈÎfi Û : Û ÓıÂÙÈÎfi Û ÓıÂÙÈÎfi Û ÓıÂÙË Ï ÍË Î È Ë ÛËÌ Û ÙË ήχος γράφω ηχογραφώ καταγράφω τον ήχο πάνω σ ένα κατάλληλο υλικό, ικανό να τον διατηρεί και να τον αναπαράγει ήχος µόνωση ηχοµόνωση η κάλυψη ενός χώρου µε ειδικά υλικά, ώστε να µην ακούγονται µέσα θόρυβοι προερχόµενοι απ' έξω ούτε έξω θόρυβοι που γίνονται µέσα στο χώρο αυτόν ήχος χρώµα ηχόχρωµα η ξεχωριστή ποιότητα που έχει ένας ήχος ήχος µέτρο ηχόµετρο το ειδικό όργανο µε το οποίο µετράµε την ένταση, το ύψος και τη διάρκεια του ήχου ήχος λήπτης ηχολήπτης ο τεχνικός που είναι υπεύθυνος για την ηχογράφηση συνήθως σε µια κινηµατογραφική ταινία, σε µια τηλεοπτική εκποµπή κτλ. 70

13 ENOTHTA 2 5. XˆÚÈÛ٠٠۠ÙÚÂÈ ÔÌ Â. BÚ Ù applefi ÙÔ AÓıÔÏfiÁÈÔ Ù appleôè Ì Ù : O ÎÔÚ ÏÏfi, ÛÂÏ. 83, T Ô Ó, ÛÂÏ. 130, Î È OÈ ÁÎÈfiÓË Â, ÛÂÏ 143. Aapple ÁÁ ÏÙÂ Î È Ë ÔÁÚ Ê ÛÙ Ù. MappleÔÚ ÙÂ Ó Ë ÔÁÚ Ê ÛÂÙÂ Ô appleô - ÏÈÒÓ ÏÏÔ Ô ÙË Ê ÛË ÙË applefiïë Î È Ó ÙÔ Û Ó ÛÂÙ Ì ÙËÓ apple ÁÁÂÏ Û. Μερικοί από τους ήχους που µπορώ να βρω και να ηχογραφήσω για καθένα από τα κείµενα του Ανθολογίου είναι: «ÎÔÚ ÏÏfi»: θρόισµα φύλλων, κελαηδίσµατα πουλιών, γέλιο µικρού παιδιού «Ô Ó»: βραχνή φωνή, (προσωποποίηση της γέρικης κορφής) παραµιλητό γυναίκας στον ύπνο της (προσωποποίηση της άλλης κορφής, πιο χαµηλά) ήχος ανέµου που περνά µέσα από καλαµιές, φωνές ανθρώπων που συζητούν δυνατά (προσωποποίηση των τριών κορφών), ψιθυριστή φωνή (προσωποποίηση του ξεχωριστού βουνού) «È ÁÎÈfiÓË Â»: φωνή γκιόνη, φωνή κουκουβάγιας, κελάηδισµα αηδονιού È Ï ÍÙ applefi ÙÈ Ï ÍÂÈ appleô ÊÙÈ Í Ù ٠appleô Ù ÈÚÈ Ô Ó Î È Û - ÌappleÏËÚÒÛÙ ÙÔ Î ÌÂÓÔ: Ô ÛÙÔ ÓÙÈÔ Â Ó È Ó ÒÚÔ Ì appleôï Î Ï Ë ÔÌfiÓˆÛË ÁÈ Ó ÌËÓ ÎÔ - ÁÔÓÙ È ÔÈ applefi ÙÔ appleâúè ÏÏÔÓ ÙËÓ ÒÚ ÙË Ë ÔÁÚ ÊËÛË. Ë ÔÏ appleùë Â Ó È appleâ ı ÓÔ ÁÈ ÙËÓ ÂÁÁÚ Ê ÙÔ Ô ÌÈ ÙËÏÂÔappleÙÈÎ ÂÎappleÔÌapple ÌÈ ÎÈÓËÌ - ÙÔÁÚ ÊÈÎ Ù ÈÓ ÏÏ Î È ÁÈ Ó Ë ÔÁÚ Ê ÛÂÈ Ó ËÊÈ Îfi ÛÎÔ (ÛÈÓÙ ) ÌÔ ÛÈÎ appleúôû ÔÓÙ ÙËÓ appleôèfiùëù ÙÔ Ô. ÙË È ıâû ÙÔ ÂÈ appleôïï fiú- Á Ó, fiappleˆ ÙÔ Ë fiìâùúô, Ì ÙÔ ÔappleÔ Ô appleôïôá ÂÈ ÙÔ Ô, ÙËÓ ÓÙ ÛË Î È ÙË È ÚÎÂÈ ÙÔ Ô. 71

14 H ZøH THN O H. Í ÛÎÔ Ì È appleâúèûûfiùâúô EÌapple ˆÙÈÎ ÛÎ ÛÂÈ 1. Οι ακόλουθες προτάσεις ζητάνε από κάποιους να κάνουν κάτι. Χρησιµοποίησε όποιους τύπους της οριστικής, της υποτακτικής και της προστακτικής µπορούν να σε βοηθήσουν για να γράψεις τις προτάσεις και µε άλλους τρόπους. «Φρέσκα ψάρια, πάρτε φρέσκα ψάρια!» «Γιαούρτι πρόβειοοο!» (Ελλειπτική πρόταση να εννοηθεί το ρήµα α- γοράζω) «Φροσούλα, Αννούλα, ελάτε, τρώµε!» Ξαναγράφω τις παρακάτω οδηγίες χρησιµοποιώντας τους τύπους της υποτακτικής και της προστακτικής που ταιριάζουν. Κατεβαίνουµε τις σκάλες µε προσοχή (υποτακτική ενεστ.) (προστακτική ενεστ.) Συνεχίζουµε το παιχνίδι (υποτακτική αορ.) (προστακτική αορ.) Περιµένουµε τη σειρά µας στο κυλικείο (υποτακτική ενεστ.) (προστακτική ενεστ.) 72

15 ENOTHTA 2 Bã appleôâófiùëù : fiïë Î È appleôïèùèûìfi, applefiïë Î È È ÛÎ ÛË A. Ù ÓÔÒ ÙÔ ÎÂ ÌÂÓÔ 1. È Ó È appleôïèùèûìô 1. Ù Ï Óˆ ÙÈ ÛÎÔÏÂ Ï ÍÂÈ Î È ÊÚ ÛÂÈ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Ô appleôïèùèûìfi (Ô Û.): όλα όσα δηµιουργούν οι άνθρωποι σε µια ορισµένη χώρα ή εποχή προσπαθώντας να κάνουν καλύτερη τη ζωή τους και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Πέρα από τις καθηµερινές τους ανάγκες, οι άνθρωποι θέλουν να διασκεδάζουν, να εκφράζουν τα συναισθήµατά τους, να βλέπουν γύρω τους ωραία πράγµατα. Πολιτισµός είναι τόσο τα διάφορα µηχανήµατα και τα κτίρια, όσο και τα λογοτεχνικά έργα, το θέατρο, ο κινηµατογράφος, η µουσική, τα έργα ζωγραφικής κ.ά. Ì Ò (Ú Ì.): αποκαλύπτω σε κάποιον τα µυστικά µιας θρησκείας, µιας λατρείας ή µιας οργάνωσης, που µόνο λίγοι άνθρωποι τα γνωρίζουν, ώστε να γίνει κι αυτός µέλος της, π.χ. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία. Μια δεύτερη σηµασία της λέξης, που είναι και αυτή που περιέχει το κείµενό µας, είναι ότι διδάσκω σε κάποιον τα µυστικά µιας τέχνης, µιας επιστήµης, ενός ε- παγγέλµατος κτλ., π.χ. Ο πατέρας του τον µύησε στην τέχνη της ξυλοναυπηγικής. appleôïèùèûùèî Ì ÎÏËÚÔÓÔÌÈ : όλα τα πνευµατικά και καλλιτεχνικά έργα των προγόνων µας, όπως λογοτεχνικά κείµενα, έργα ζωγραφικής, γλυπτά, κτλ., καθώς και οι παραδόσεις και τα ήθη και έθιµα που περνούν από γενιά σε γενιά. Ó ÂÈÎÓ ˆ (Ú Ì.): κάνω γνωστό κάτι που δεν το ξέρουν ακόµα πολλοί άνθρωποι, π.χ.: Πρέπει να αναδείξουµε τις οµορφιές της πατρίδας µας. Ï Îfi appleôïèùèûìfi : ο πολιτισµός που προέρχεται από το λαό, είναι δη- µιούργηµά του, τον εκφράζει και απευθύνεται σ' αυτόν. Ó appleï ıˆ (Ú Ì.): ξαναφτιάχνω κάτι δίνοντάς του µια νέα µορφή, που πολλές φορές είναι καλύτερη από αυτή που είχε πριν, π.χ. Μια αντιπροσω- 73

16 H ZøH THN O H πεία δασκάλων και µαθητών ζήτησε από το δήµο να αναπλάσει το χώρο γύρω από το σχολείο. ÙÔ ÛÎËÓÈÎfi (Ô Û.): η διακόσµηση, τα αντικείµενα που υπάρχουν στη σκηνή του θεάτρου κατά τη διάρκεια µιας συγκεκριµένης θεατρικής πράξης και βοηθούν να µεταφερθούµε στο χώρο και στο χρόνο που διαδραµατίζεται το έργο. Συνήθως χρησιµοποιούµε τη λέξη στον πληθυντικό (τα σκηνικά) και εννοούµε ολόκληρη τη διακόσµηση µιας θεατρικής παράστασης, που την ετοιµάζει ένας ειδικός καλλιτέχνης, ο σκηνογράφος. Στο κείµενό µας σκηνικό λέγεται µεταφορικά το περιβάλλον µέσα στο οποίο συµβαίνουν διάφορα γεγονότα. «µè Ï, ÎÈÓËÌ ÙÔÁÚ ÊÔ, Ú Î È ÓÙÈÓ È Ï... Ï Îfi appleôïèùè- ÛÌfi... ËÌÈÔ ÚÁÔ Ó Ó Ó Ô ÛÎËÓÈÎfi»: η φράση αυτή σηµαίνει πως η έκθεση καλεί τα παιδιά να γνωρίσουν όλα αυτά τα πολιτιστικά στοιχεία (τα βιβλία, τον κινηµατογράφο, το λαϊκό πολιτισµό) παίζοντας και συµµετέχοντας. Έτσι, τα παιδιά µπορούν µε τη φαντασία τους να δηµιουργήσουν από αυτά τα στοιχεία κάτι καινούριο. 2. Óˆ ÙÔ ÓfiËÌ ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Το κείµενο που βρίσκουµε στην αφίσα µε τίτλο «Παιχνίδια πολιτισµού» απευθύνεται στα παιδιά, στους νέους και στις νέες, µε σκοπό να τους πληροφορήσει και να τους προσκαλέσει σε µία σειρά πολιτιστικών εκδηλώσεων που διοργανώνει το Υπουργείο Πολιτισµού. Το κείµενο της αφίσας περιγράφει µε συντοµία τις εκδηλώσεις και µας πληροφορεί για το πότε και πού θα γίνουν. Στόχος αυτής της διοργάνωσης είναι να γνωρίσουν οι νέοι την πολιτιστική µας κληρονοµιά, δηλαδή τον πολιτισµό που έχουµε κληρονοµήσει α- πό τους προγόνους µας, από την αρχαία και τη βυζαντινή έως και τη νεότερη εποχή. Οι επισκέπτες δε θα είναι απλοί θεατές που θα µάθουν µόνο µερικά πράγµατα για τον πολιτισµό, αλλά θα συµµετέχουν µε το δικό τους δηµιουργικό τρόπο, χρησιµοποιώντας το ταλέντο, τη φαντασία ή τη σκέψη τους. Γι' αυτό και η έκθεση αυτή ονοµάζεται «Παιχνίδια πολιτισµού». 74